Ný matvælastofnun – Matvælaeftirlitið

Forsætisráðherra hefur á Alþingi mælt fyrir frumvarpi til laga um breytingu á ýmsum lögum vegna tilfærslu verkefna innan Stjórnarráðs Íslands. Samkvæmt frumvarpinu er lagt til að lögum um Landbúnaðarstofnun verði breytt þannig að hún verði að matvælastofnun, sem skv. frumvarpinu heiti Matvælaeftirlitið.

Um leið er gerð breyting á öðrum lögum þannig að ný matvælastofnun taki jafnframt yfir verkefni matvælasviðs Umhverfisstofnunar og matvælasviðs Fiskistofu. Nái þessar tillögur fram að ganga hefur öll stjórnsýsla á matvælasviði og allt matvælaeftirlit á vegum ríkisins verið sameinað í einni matvælastofnun undir stjórn sameinaðs ráðuneytis sjávarútvegs og landbúnaðar. Þar með mun umhverfisráðuneytið ekki lengur fara með matvælamál, en heilbrigðiseftirlit sveitarfélaga á eftir sem áður að sinna eftirlitsverkefnum á matvælasviði, en nú undir yfirumsjón nýrrar matvælastofnunar, í stað Umhverfisstofnunar sem gegnir því hlutverki í dag.

Sameining matvælamála í einu ráðuneyti og einni stofnun á vegum ríkisins mun einfalda stjórnsýslu, gera hana markvissari og tryggja betra og faglegra eftirlit á öllum stigum framleiðslu og dreifingar matvæla og fóðurs. Samkvæmt frumvarpinu er breytingunum einnig ætlað að efla orðspor íslenskrar matvælaframleiðslu og samkeppnisstöðu hennar á mörkuðum.

Landbúnaðarstofnun fagnar því að fram er komið frumvarp um sameiningu matvælalöggjafar og matvælaeftirlits á vegum ríkisins í einu ráðuneyti og einni stofnun. Mál þetta á sér í raun langan aðdraganda og er tímabært að einfalda skipan mála, bæði hvað varðar stjórnsýslu í málaflokknum og ekki síður þegar kemur að eftirliti með matvælafyrirtækjum, með það að markmiði að stuðla að öryggi matvæla, öflugri neytendavern og almennri fræðslu um matvæli.
Gert er ráð fyrir að ný matvælastofnun taka til starfa 1. janúar 2008. Þetta er stuttur fyrirvari, en mikilvægt er að sameinuð stofnun geti hafið störf sem fyrst, ekki síst vegna breytinga sem ráðgerðar eru á EES-samningnum síðar í þessum mánuði. Gangi þær fyrirætlanir eftir mun Ísland taka upp endurskoðaða og að mörgu leyti endurbætta löggjöf Evrópusambandsins um matvælaöryggi og opinbert matvælaeftirlit, hollustuhætti við framleiðslu og dreifingu matvæla og um Matvælaöryggisstofnun Evrópu, sem Ísland fær þá formlega aðild að með sama hætti og önnur ríki á EES. Ísland mun fá allt að sex mánaða tíma til að gera nauðsynlegar lagabreytingar vegna nýrrar EES-löggjafar og að þeim tíma liðnum eiga einnig að liggja fyrir samræmdar eftirlitsáætlanir fyrir alla fæðukeðjuna, frá frumframleiðslu matvæla til dreifingar tilbúinnar neytendavöru. Aðlögunartími Íslands vegna innleiðingar löggjafar og breytinga á eftirliti með dýraafurðum eins og mjólk, kjöti og eggjum mun þó verða allt að tveimur árum, þar sem Ísland hefur hingað til haft undanþágu frá því að innleiða ESB löggjöf á sviði dýraheilbrigðis og dýraafurða, annarra en sjávarafurða.

Fastráðnir starfsmenn Landbúnaðarstofnunar eru 54, en auk þess eru starfsmenn í tímabundnum störfum við heilbrigðiseftirlit í sláturhúsum, eftirlit með fiskeldi, lax- og silungsveiði og við kjötmat. Þá eru einnig ráðnir starfsmenn og gerðir verksamningar vegna viðhalds varnargirðinga. Að meðtöldum tímabundnum ráðningum eru ársverk hjá stofnuninni um 60. Þá hefur stofnunin gert verksamninga við Veiðimálastofnun og Bændasamtök Íslands, sem þar með sinna verkefnum fyrir Landbúnaðarstofnun, sem samsvara allt að fimm ársverkum. Starfsmenn matvælasviðs Fiskistofu eru 12 og hjá matvælasviði Umhverfisstofnunar eru 9 starfsmenn. Fastráðnir starfsmenn hjá nýrri matvælastofnun verða því 75 og mun stofnunin áfram þurfa að ráða í tímabundin störf og byggja á verksamningum við aðra aðila, eins og raunin er á í dag vegna framangreindra verkefna. Þá liggur enn ekki fyrir áætlun um þörf á ráðning starfsfólks í ný verkefni vegna breytinga á EES-samningnum, við innleiðingu nýrrar matvælalöggjafar og breytinga sem verða í framhaldi af því á eftirliti með matvælum og fóðri.

Til fróðleiks má einnig geta þess að hjá Heilbrigðiseftirliti sveitarfélaga eru ársverk í matvælaeftirliti samtals um 20 talsins á tíu heilbrigðiseftirlitssvæðum um allt land og þá eru 4 starfsmenn hjá einkareknum skoðunarstofum sem sinna eftirliti með fyrirtækjum sem framleiða sjávarafurðir.

Líkur eru á að lög um sameinaða matvælastofnun verði ekki afgreidd frá Alþingi fyrr en í desember nk. Þrátt fyrir það hafa Landbúnaðarstofnun og matvælasvið Umhvefisstofnunar og Fiskistofu þegar hafið viðræður og samstarf til að vinna að undibúningi að stofnun nýrrar matvælastofnunar, tillögugerð um innra stjórnskipulag hennar og fyrirliggjandi verkefni eins og gerð eftirlitsáætlana og stefnumótun.

Frumvarp til laga um breytingu á ýmsum lögum vegna tilfærslu verkefna innan Stjórnarráðs Íslands má finna á eftirfarandi vefslóð: http://www.althingi.is/altext/135/s/0131.html